Theory U: hoe kom je van debat naar dialoog?

Theory U: hoe kom je van debat naar dialoog?

De komende periode wil ik vanuit de ikjijwij-aanpak een aantal keren schrijven over het praktisch maken van Otto Scharmer’s “Theory U” (*) dat over diepgaande verandering gaat.

Dit is het eerste artikel, over “Hoe kom je in de praktijk van ‘debat’ naar ‘dialoog’?” Dat is namelijk vaak de belangrijkste hobbel om te kunnen verdiepen van afzonderlijk redeneren en argumenteren naar het ervaren van gemeenschappelijkheid.

Scharmer maakt zijn Theory U praktisch waar hij over zg. ‘gesprekshandelingen’ schrijft (h. 17).  Hij constateert in de praktijk dat gesprekken vaak bepaald worden door vast zittende interactiepatronen. Om ruimte te creëren zijn stappen van verdieping nodig. Hij onderscheidt drie stappen: 1. open geest, 2. open hart, 3. open wil. De bijbehorende gespreksvelden zijn: debat (zeggen wat je echt denkt), dialoog (onderzoek, reflectie) en ‘presencing’ (verbinden met de Bron).

Het startniveau (aan de oppervlakte) noemt hij ‘downloaden’: aardig met elkaar in gesprek zijn. Debat levert daar een verdieping op omdat mensen dan echt met elkaar in gesprek gaan en het achterste van hun tong laten zien. Ze kiezen positie. Om dat productief te maken is dialoog nodig, anders stagneert het proces in een helder tegenover elkaar staan. Bij ‘presencing’ laten de gesprekspartners hun individuele oplossingen en voorkeuren los. We zeggen vaak: ‘twee weten meer dan één’, maar om te zorgen dat de synergiewinst ook daadwerkelijk gerealiseerd wordt is het nodig dat mensen ruimte maken. **)

Leiderschap betekent: in staat zijn om mensen en groepen dusdanig te (bege)leiden dat een verdieping wordt gerealiseerd. Daarbij is het faciliteren van een overgang tussen de niveaus uiteraard van groot belang.

Bij het analyseren van een paar honderd videotapes vanuit heel diverse overlegsituaties is mij gebleken dat de overgang tussen debat en dialoog vaak het grootste probleem vormt. Soms blijft men steken in wat Scharmer ‘downloaden’ noemt. Vrij risicoloos over een thema uitwisselen, zonder dat door iemand gestuurd wordt op het maken van afspraken om doelen te halen. Het lijkt in dat soort situaties het belangrijkste om de ruimte weer ‘zonder huiswerk’ te kunnen verlaten. Maar meestal zag ik op video’s mensen en collega’s  die zich wel degelijk uitspreken en klaarblijkelijk iets willen bereiken. Het debat wordt soms scherp maar meestal vrij netjes gevoerd. Het grootste probleem is m.i. dat er in veel situaties geen integrerende kracht wordt aangeboord. Juist op dit punt biedt het verhaal van Scharmer een perspectief aan voor wat er kan gebeuren met mensen en groepen als die kracht wel wordt gevonden.

Het nemen van de hobbel van debat naar dialoog kan vrij simpel vormgegeven worden met de ikjijwij-aanpak. Het grote geheim ligt vooral in het formuleren van een gemeenschappelijk doel bij de start. Het debat jaagt mensen daarna niet in de gordijnen, maar krijgt in het licht van een gemeenschappelijk doel veel meer een voorlichtend karakter: ik laat me in de kaart kijken. Door op die wijze opinies met elkaar te delen ontstaat een vruchtbare voedingsbodem voor de dialoog.

Op dit punt denken veel mensen: starten met een doel is zo evident, dat is een open deur. Bovendien doe ik dat volgens mij al.

Het lijkt inderdaad een open deur. Op video is echter keer op keer te zien dat mensen in 95% van de gevallen helemaal niet starten vanuit een gemeenschappelijke doelstelling. Vrijwel iedereen start vanuit het benoemen van de zakelijke aanleiding. “Welkom mensen, we zijn hier bij elkaar om aan de voortgang van project X te werken. Ter tafel ligt een voorstel van …”. Men start dus niet met het doel maar met het aankondigen van de ophanden zijnde activiteit. Mensen die denken dat ze beginnen met een doelstelling ontdekken dan dus dat dit niet het geval is. Een aanleiding is geen doel. En als er al iemand start met een doel, dan is het vaak geen gemeenschappelijk doel. In trainingen blijkt het voor managers vaak puzzelen te zijn om een goed gemeenschappelijk doel te verwoorden. Je moet je namelijk voordat je dat kunt verwoorden verplaatsen in het perspectief van de ander(en). Wat is het belang van de ander? Waar is de ander mee bezig, waar zit zijn energie?

Daarmee vormt de ikjijwij-aanpak een belangrijk hulpmiddel om de verdieping van niveau 2 naar niveau 3 te maken: van debat naar dialoog. Zo wordt m.i. de belangrijkste drempel voor verdieping geslecht. Als ik mensen dit op video’s zie toepassen valt me op dat door deze aanpak vrij snel een meer respectvol luisteren en bevragen van elkaar ontstaat. De gewenste ruimte ontstaat omdat er helder gestart is vanuit een gemeenschappelijk doel. Alles wat aan mogelijke aanpakken of interventies besproken wordt, krijgt daardoor tamelijk vanzelfsprekend meer het karakter van een middel om doelen te halen. Het lijkt erop dat mensen makkelijker ruimte voor elkaars bijdrage maken zodra ze ervaren dat de ander zich inzet voor het behalen van het gemeenschappelijke doel. Dan is het eigenlijk niet meer dan logisch om naar een ander te luisteren want twee weten meer dan één. Maar zolang je je op de vlakte houdt (‘downloaden’) of je bent verwikkeld in een debat, dan weet er één wat wijsheid is en moet de ander daarvan overtuigd worden.

De ikjijwij-aanpak voorkomt in het algemeen dat deze hobbel überhaupt ontstaat. En niet voor niets luidt het spreekwoord: voorkomen is beter dan genezen!

Dat het in de praktijk echt werkt is af te lezen aan de reeks van reacties:

https://ikjijwijaanpak.wordpress.com/comments/feed

De ikjijwij-aanpak is beschikbaar als gratis PDF-download, zie blog.

*) Vorig jaar kwam het inspirerende boek “ Theory U” van Otto Scharmer (MIT Center of Organisational Learning in Boston) hier in Nederland uit, wat de nodige belangstelling wekte.  Voor wie het niet kent:  “Theory U leidt ons langs de laatste ontwikkelingen op het gebied van wetenschappelijk onderzoek naar  transformatief leiderschap en diepe verandertrajecten, in zowel het bedrijfsleven als de sociale sector” (zie www.theoryu.nl/pagina-1 ).

**) Op groepsniveau is deze voorstelling van het proces verwant aan de theorie van Tuckman: forming, storming, norming, performing. Zie bv. http://www.teamontwikkeling.net/groepsdynamischetheorieen/ontwikkelingsstadia_Tuckman.asp .